Onbeperkt ruwvoer – een goed idee?

Er wordt de laatste tijd regelmatig genoemd dat paarden onbeperkt ruwvoer zouden moeten krijgen en zodra dit het geval is, paarden zelf reguleren hoeveel ze eten en ook niet meer te dik zouden worden. Deze bewering is helaas nogal gevaarlijk voor de meeste paarden, want er worden veel factoren weggelaten en vergeten of niet gedefiniëerd.

                     Onbeperkt ruwvoer voor ieder paard?
Wij kennen persoonlijk veel paarden die onbeperkt ruwvoer krijgen (wei of hooi) en die veel te dik zijn, tot aan insulineresistentie en hoefbevangenheid toe. Hoe kunnen dan sommige studies beweren dat dit juist het beste is voor paarden?

Energiewaarde van het ruwvoer: passend of niet?
Ten eerste is het belangrijk in te zien dat onbeperkt ruwvoer voor de meeste paarden alleen werkt als het verteerbare energiegehalte (niet alleen fructaan of andere koolhydraten!) laag is. In Nederland zijn lang doorgegroeide natuurweiden met laag energie gras helaas een zeldzaamheid. Alleen al via de lucht komt veel stikstof en ook fosfaat op weides terecht, zodat het gras bijna overal in Nederland erg goed groeit en veel energie bevat. Zelfs op weilanden die niet bemest worden is het energiegehalte van het gras meestal veel te hoog voor veel paarden, tenzij de paarden pas rond eind juni-begin juli op een doorgegroeide wei komen te staan; ouder gras na de bloei heeft afhankelijk van de samenstelling maar ongeveer de helft van het energiegehalte van jonger gras (2). Bij sommige raaigrassen (productiegras) is dit verschil echter soms maar 10%! (2) Dus zelfs een doorgegroeide wei kan voor een aantal paarden nog steeds teveel zijn, zeker als het een wei met de genoemde productiegrassen voor rundvee is. Het is voor paardeneigenaars zonder onderzoek nauwelijks te beoordelen hoe rijk een wei is, en de ene wei kan dus wel dubbel zoveel energie hebben als de andere, ook als beide doorgegroeid, ouder gras hebben.

Korte weide = beter?
Een groot misverstand onder veel paardeneigenaars is dat een kortgegraasde wei beter is voor dikke paarden. Echter, paarden kunnen gras tot op de wortel afgrazen en zelfs op een heel erg korte wei nog veel binnen krijgen. Bij een korte wei krijgen ze dan nauwelijks structuur binnen, maar wel de jonge topjes van het gras wat constant doorgroeit, waardoor veel paarden op een korte wei nog veel sneller stofwisselingsproblemen krijgen.
Voor het meeste hooi en voordroog uit Nederland geldt om de bovengenoemde redenen natuurlijk ook dat het meestal te rijk is om onbeperkt te voeren.

Speelt het ras van je paard of pony een rol?
Ten tweede hangt het effect op lichaamsgewicht erg af van de efficiëntie van de vertering van het individuele paard. Sobere rassen zijn meestal efficiënter qua vertering en hebben dus duidelijk minder energie nodig in hun ruwvoer dan de meeste sportpaarden. Fokmerries en opgroeiende paarden daarentegen kunnen meestal wel onbeperkt ruwvoer verdragen, zelfs als het ruwvoer hoog in energie is. Vaak hebben deze paarden dat juist ook nodig.

Ook binnen bepaalde rassen is de variatie groot, wat deels met de darmflora samenhangt, net als bij mensen. Sommige paarden hebben een darmflora die gewoonweg efficiënter is in het produceren van bruikbare energie voor het paard dan andere. Nieuwere studies tonen aan dat dikke pony’s een veranderd darmmicrobioom hebben ten opzichte van minder dikke (3). Ondersteuning van de darmflora met bijvoorbeeld levende gisten zoals Pure Gut kan daarom voor sommige paarden uitkomst bieden in de strijd tegen overgewicht.

De rol van mineralen
Ten derde is de suiker- en vetstofwisseling, die bij (ernstig) overgewicht vaak verstoord is, sterk afhankelijk van een goede mineralenbalans. Met name selenium, zink en koper zijn hier van belang en deze sporenelementen zijn vaak laag in het ruwvoer, of worden deels geblokkeerd door hoge gehaltes aan mangaan en ijzer.

Vrije beweging en training
Ten vierde is beweging essentieel. Daarmee wordt niet een uurtje rijden per dag bedoeld maar de bijna constante beweging die een grazend paard toont. Als de weides te rijk zijn is het natuurlijk geen oplossing een dik paard 24 uur in de wei te zetten, maar zeker als paarden alleen hooi of voordroog krijgen is het absoluut essentieel dat de voerplekken over een zo groot mogelijk oppervlak verdeeld zijn; heel veel paarden staan alleen maar in een kleine paddock, waardoor ze alleen al uit verveling meer eten dan nodig en ook nog eens niet kunnen bewegen.

Praktische maatregelen
Er zijn natuurlijk hulpmiddelen om dit te ondersteunen. Fijnmazige hooinetten en andere slowfeeders zijn ideaal, net als graasmaskers in de wei. Een paard kortere tijd in de wei zetten heeft meestal niet zoveel zin, aangezien de meeste paarden dan gewoon sneller grazen en meer in kortere tijd binnenkrijgen. En het blijft wel uiterst belangrijk dat een paard niet langer dan 4 uur per dag zonder ruwvoer staat (1). Een slowfeeder of fijnmazig net kan de eetduur van een paard meer dan verdubbelen (1).

Stro mengen?
Ook het mengen van hooi met voerstro zoals haverstro of gerstestro kan helpen de eetduur te verlengen en de energieopname te verlagen. Een ander alternatief is graszaadhooi, wat erg laag is in energie. Bij zowel stro als graszaadhooi is het wel de zaak het voeren hiervan langzaam op te bouwen en het paard goed in de gaten te houden, omdat erg grote hoeveelheden hiervan bij sommige paarden tot verstopping kunnen leiden. De meeste paarden vinden het heerlijk om wat stro erbij te hebben om op te knabbelen. Een paard domweg minder ruwvoer geven is geen oplossing en zal vroeg of laat tot gezondheidsschade leiden.

Conclusie:
Samengevat is het in Nederland voor veel paarden en met name pony’s nauwelijks mogelijk onbeperkt ruwvoer te krijgen. Mocht je in de gelegenheid zijn om ruwvoer met een laag energiegehalte te vinden, en je paard is niet heel dik, is het zeker het proberen waard om onbeperkt ruwvoer aan te bieden. Met de genoemde hulpmiddelen en een goede mineralenbalans, en vooral ook analyses van gras en ander ruwvoer, kan ook bij te dikke paarden en te rijk ruwvoer wel de juiste balans gevonden worden tussen voldoende foerageertijd en juiste energieopname. Natuurlijk is ook beweging uiterst belangrijk, inloopstallen en training kunnen dit heel goed ondersteunen.

Drs Idhuna Barelds
Biologe en paardenliefhebster

1) https://thehorse.com/178397/your-horse-needs-forage-even-at-night/
2) http://agriculture.vic.gov.au/agriculture/livestock/beef/feeding-and-nutrition/feed-value-of-selected-foodstuffs

Ook interessant is https://www.purepaardenvoeding.nl/wp-content/uploads/2017/09/Issue_14_Forageplus_Horse_Talk.pdf