Paarden natuurlijk houden? Liever niet…

[vc_row][vc_column][vc_column_text]

De definitie van ‘natuurlijk houden’
De zin “ik houd mijn paard natuurlijk” is per definitie onmogelijk.
Een paard wat natuurlijk leeft, wordt niet gehouden en heeft geen eigenaar. Afgezien van dit taalkundige feit, is het de wens van veel paardeneigenaren hun paard zo natuurlijk mogelijk te houden. In bepaalde opzichten is hier wat voor te zeggen, en natuurlijk is het goed bedoeld.

Natuurlijk of liever paardvriendelijk?
Het is geweldig dat er tegenwoordig zoveel mensen echt ernstig begaan zijn met het lot van hun dieren. Echter, op het gebied van natuurlijk houden bestaan zoveel misverstanden en foute beweringen van zogenaamde experts, dat het de moeite waard is er eens bij stil te staan wat natuurlijk nu betekent voor paarden. Tevens pleit ik hier voor het gebruiken van de term “paard vriendelijk” of wat in Duitsland “artgerecht” genoemd wordt (het Nederlands heeft niet direct zo’n begrip). Ik denk dat geen enkel paard een natuurlijke manier van leven zou wensen, wel een paard vriendelijke!

Eten en gegeten worden
Wilde dieren in de natuur en vroeger ook de mens, toen deze zijn omgeving nog niet zo sterk aan zijn behoeftes had aangepast, zijn een deel van het ecosysteem waar in grote lijnen “eten en gegeten worden” de belangrijkste leidraad is, naast natuurlijk voortplanting. Paarden zijn herbivoren (planteneters), die een uitsluitend plantaardig dieet hebben. Zijzelf staan op hun beurt op het menu van grote roofdieren zoals beren, wolven (met name veulens, volwassen paarden nauwelijks) en grote katachtigen zoals tijgers en poema’s. Ook mensen jagen in sommige regio’s nog steeds op wilde paarden en in Europa staat paardenvlees nog steeds in veel landen op het menu.

Ziektes zijn ook natuurlijk
Veel paarden in het wild overleven hun jeugd niet door ziektes, waartegen bij ons geënt wordt (ja, ook paarden die niet geënt worden zijn beschermd tegen ziektes door de vele ingeënte soortgenoten in de omgeving). Ook wormbesmetting en ongelukken zorgen voor veel sterfte. Dit kunnen wij allemaal voorkomen door te ontwormen indien nodig en in te enten, zeker bij veel contact met andere paarden. Ook een dierenarts laten komen als een paard koorts heeft of kreupel is, is voor elke paardeneigenaar vanzelfsprekend (of zou het moeten zijn) en genezing met de juiste behandeling waarschijnlijk in veel gevallen. Bij natuurlijke houding van paarden zou je de dierenarts in ieder geval niet mogen laten komen; dat is onnatuurlijk.

Wat is paard vriendelijk: zorg voor een goede dierenarts die niet bij elk hoestje een antibioticumkuur voorschrijft, maar het liefst iemand die ook een paar alternatieve geneeswijzen kent en ondersteunt. Als je eenmaal een dierenarts hebt gevonden die je vertrouwt en die jou goed kan uitleggen waarom een behandeling noodzakelijk is, vertrouw deze dierenarts dan echt en laat hem of haar komen!

Raskenmerken, dekens, wel of niet scheren?
Paarden zijn sinds duizenden jaren geselecteerd door mensen en in veel verschillende rassen gefokt. Veel fokkerijen zijn er op uit een paard te fokken wat veel prestaties kan brengen, en dat lukt heel slecht met een dikkere vacht. Heel veel moderne paarden hebben dus een compleet andere vacht dan hun wilde voorouders; sommige zullen in de winter in de koudste en natste regen lekker buiten staan in hun dikke vacht, andere ontwikkelen gewoonweg niet voldoende vacht om dit te doorstaan. Daarnaast is het rijden met een paard met dikke wintervacht ook niet ongevaarlijk, omdat het paard bij zwaarder werk kan oververhitten, wat levensgevaarlijk kan zijn (neem maar eens de temperatuur van je paard als je eens flink hebt gereden op een redelijk warme winterdag met je wollige paardje… je zult schrikken!). Dus natuurlijk houden betekent hier voor een deel van de paarden constant (soms gevaarlijk) kou lijden en voor een deel gevaarlijk warm worden tijdens het rijden (afgezien van het feit dat rijden absoluut onnatuurlijk is…).

Wat is paard vriendelijk: bij een paard met erg weinig wintervacht lekker een goed regendek opdoen of zelfs bij erg slecht weer op stal zetten, naast vrienden natuurlijk. Een ruime schuilstal is in ieder geval nodig, een paard dat laag in rang is, is echter soms bang hier gebruik van te maken. Bij een paard met veel wintervacht in ieder geval ook een schuilstal belangrijk, echter zo’n paard alleen zo veel rijden tot hij begint te zweten; op warme winterdagen dus helemaal niet en vaak alleen maar stappen. Als je echt meer wilt rijden dan is gedeeltelijk scheren een optie, dan moet wel een dek gebruikt worden. Een paard echter bij voorbaat op stal zetten, omdat hij het waarschijnlijk toch niet redt buiten is niet bepaald paard vriendelijk; bewezen is wel dat paarden zich het best voelen als ze zoveel mogelijk in een groep onder soortgenoten zijn.

Natuurlijk voeren
Natuurlijke voeding is een belangrijk thema voor veel mensen en niemand zal het ontkennen, dat een voeding van veel ruwvoer – van natuurlijke graslanden waar veel verschillende grassen en kruiden groeien en die niet of nauwelijks bemest en niet bespoten worden – ideaal is voor alle paarden. “Natuurlijk” is in dit geval echter honderden vierkante kilometers van zulke schrale graslanden waar paarden het hele jaar door hun kostje moeten opscharrelen; per definitie is hooi dus al niet meer natuurlijk (zelfs oud gras in de winter leeft nog en is niet hetzelfde als hooi).

Als je je paarden “natuurlijk” wilt voeren en ze onbeperkt gras wilt laten eten zal je in Nederland zelfs bij sportpaarden moeite hebben je paarden slank te houden. Heel veel pony’s en sobere rassen zoals ook de Iberische paarden zullen met onbeperkte weidegang heel snel problemen krijgen met overgewicht, insulinestofwisseling en daarmee EMS en hoefbevangenheid bijvoorbeeld, maar vaak ook huidproblemen en allergieën.

Echt natuurlijke weides die groot genoeg zijn, zijn in sommige gebieden van Staatsbosbeheer of Natuurmonumenten te vinden. Maar zelfs de Oostvaardersplassen zijn niet groot genoeg voor een onbeperkt groeiende populatie grazers zonder grote roofdieren. Dus in Nederland is natuurlijke voeding oftewel natuurlijk houden niet mogelijk. Krachtvoer is per definitie niet natuurlijk, ook niet als het luzerne is, want geen wild paard zal toegang hebben tot een geconcentreerde bron van één soort energierijke plant die ook nog eens op een optimaal moment geoogst is.

Natuurlijk leven = gezonder leven?
Daarnaast bestaat er een groot misverstand over de gezondheid van paarden in het wild. In Australië zijn meerdere kuddes wilde (“feral”) paarden onderzocht op hoefgezondheid; bijna alle paarden hadden afwijkingen aan de hoeven, vaak ernstig. Drie kuddes werden op hoefbevangenheid onderzocht en in deze drie kuddes hadden 40 tot 93% van de paarden chronische hoefbevangenheid! De onderzoekers noemden omgeving (bodem) en/of voer (gebrek of te veel fluctuatie) als reden (1).
Zomereczeem komt bij wilde paarden weinig voor, wat echter waarschijnlijk als hoofdreden heeft dat de paarden in het wild zelf kunnen bepalen waar ze gaan en staan. In de zomer zijn plekken met weinig wind en veel vliegen niet aantrekkelijk, zodat de paarden zelf meestal ergens anders heen trekken. De Koniks in de Oostvaardersplassen hebben wel degelijk tekenen van stofwisselingsproblemen in de zomer zoals insulineresistentie maar nauwelijks zomereczeem; dit hangt niet samen met het wild leven maar met het feit dat zo dicht bij het IJsselmeer op grote open vlaktes maar heel weinig culicoides (mugjes) voorkomen.

Natuurlijk grazen?
Wat is paard vriendelijk: ook al zal je paard het hier niet mee eens zijn, een sappige wei in het voorjaar zeker als het een productiewei is voor bijvoorbeeld vee is geen wei waar een paard in hoort te staan, enkele uitzonderingen (erg actieve en dunne paarden, jonge paarden of drachtige merries) daargelaten. Vanaf ongeveer juni wordt het suikergehalte lager en de structuur hoger in weides die tot dan toe nog niet gemaaid zijn. Dit lange stengelige gras is ideaal voor paarden, zeker als het geen productiegras is maar zo natuurlijk mogelijk gegroeid. Tot die tijd is hooi met veel structuur (late eerste snee bijvoorbeeld) en liefst met analyse (weinig suiker en niet teveel eiwit en energie voor sobere paarden) ideaal, het liefst uit slowfeeders / fijnmazige netten gevoerd; dit verlengt de eettijd duidelijk en als de netten op veel plekken worden opgehangen hebben de paarden ook nog eens wat te lopen tussendoor.

Te dunne paarden: wel of niet bijvoeren?
Heb je daarentegen een paard wat iets dun is, ga dan zoeken naar wat energierijker hooi (de structuur blijft belangrijk) en voer dit onbeperkt, niet in slowfeeders maar direct van de grond op een schone plek. Het bijvoeren van luzerne en bijvoorbeeld lijnzaad in plaats van standaard krachtvoer is gezond en lekker en zeker paard vriendelijk. Het ontstaan van hoefbevangenheid lijkt normaal juist ook bij wilde paarden en daarom zijn wilde paarden en hun manier van leven (harde, steenachtige grond, fluctuerend aanbod aan voer, honger in bepaalde seizoenen en overvloed in andere) zeker niet het ideale voorbeeld voor een paard vriendelijke manier van paarden houden.

Insecten overlast: deal with it?
Ook paarden zonder bescherming tegen vliegen (vliegendeken, spray) houden is niet paard vriendelijk; ik denk dat iedereen die zijn paard goed kent wel gemerkt heeft dat paarden snel leren dat zo’n deken beschermt en deze maar al te graag op willen hebben in de maanden dat de overlast hoog is. Hoofdkappen tegen oogontsteking zijn ook geen overbodige luxe.

Conclusie: hoe paardvriendelijk is een natuurlijk leven?
Samengevat is er geen enkel bewijs voor dat paarden die echt natuurlijk leven een paard vriendelijker leven leiden dan paarden die in groepshuisvesting met het juiste voer en veel ruimte en afwisseling gehouden worden. Integendeel, gezien de grote aantallen zieke paarden en paarden met hoefbevangenheid of andere chronische afwijkingen zou denk ik elk paard voor een paard vriendelijke niet-natuurlijke manier van houden kiezen.

Voor elke eigenaar geldt: verdiep je in de lichaamstaal van paarden, leer vooral uitingen van pijn en stress (gezichtsuitdrukkingen!) kennen en vertrouw op experts! Als je paard sociaal, vrolijk en ontspannen is en duidelijk zin heeft in rijden, dingen met je doen, open is voor veel nieuwe dingen dan ben je waarschijnlijk al heel ver met het paard vriendelijk houden! De harde selectie van de natuur als leidraad nemen is echter meestal allesbehalve paard vriendelijk….

Drs. Idhuna Barelds
Biologe en paardenliefhebster

Bronnen:

1) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23356368[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row]