Hoe speen ik mijn veulen met zo min mogelijk stress?  – met een nawoord van Astrid

Op bijna alle websites over paardenfokkerij en ook in boeken wordt standaard een leeftijd van 4 tot 6 maanden als de „gebruikelijke“ leeftijd voor het spenen genoemd. Dat „gebruikelijk“ niet persé goed is, kun je in elk geschiedenisboek nagaan; nog steeds zijn er gebruiken die erg schadelijk zijn voor mens en/of dier, zoals intensieve veehouderij (de meest „gebruikelijke“ vorm van veehouderij). Als paardeneigenaar wil je toch hopelijk iets wat het beste is voor je dier en wat zo min mogelijk stress geeft.   

De fokkerij
Laten we even beginnen bij het fokken van een veulen. Het gebeurt regelmatig dat iemand een merrie heeft en dan lijkt het vaak een goed idee om een veulentje te fokken. Het is schattig en soms kan de merrie niet meer gereden worden, dus dan lijkt het helemaal een goed alternatief. In dat laatste geval moet je er wel heel zeker van zijn dat de oorzaak van het probleem niet genetisch is! Kreupele paarden zijn er zo al genoeg, die hoeven we niet ook nog eens te fokken…

Het opgroeien in een sociale context
Dan is het volgende punt: zijn er voldoende speelgenootjes voor het veulen? Dat hoeft niet persé een ander veulen te zijn (hoewel dat definitief het beste is, liefst meerdere), maar tenminste 1 of 2 jongere dieren die zelf ook nog speels zijn. Anders ontstaat een situatie waarin het veulen (zeker als het een hengstje is) zo baldadig wordt, dat de merrie er na een maand of 4,5 ook wel genoeg van heeft. Maar geestelijk is het veulen dan gewoon nog een kind, en op deze leeftijd spenen op deze leeftijd spenen kan blijvende psychische schade veroorzaken. De stress die een dier op deze leeftijd aangedaan wordt door spenen is gigantisch en er zijn studies die ook duidelijk laten zien dat deze stress veel minder is als een veulen later en vooral geleidelijk gespeend wordt (1). En daarbij komt dan weer het punt dat je een veulen nooit ontspannen kunt spenen als hij geen maatjes heeft waar hij bij kan blijven als je de merrie elke dag even weghaalt, om het geleidelijke spenen op te bouwen (1). Een merrie met veulen alleen houden, is daarom bijna net zo erg als een paard alleen houden; je veulen heeft geen schijn van kans normale, sociale interacties met andere paarden te leren en ook geen maatjes waar hij bij kan blijven als de merrie even weggehaald wordt.   

De immuunrespons
Twee studies die de immuunrespons van veulens onderzochten na spenen (in één keer, niet geleidelijk) gaven als resultaat dat met name bij jonge veulens rond 4 maand het wel 3 weken duurde voordat hun immuunsysteem weer normaal werkte! (1) Dan neem je dus een enorm risico op (ernstige) ziektes met eventueel ook zwaarder verloop dan normaal gesproken het geval zou zijn. Bij veulens die wat ouder waren (6-7 maand) was er ook een deuk in hun immuunrespons, maar deze was minder ernstig dan bij de jongere veulens. 

Daartegenover staat een studie die keek naar veulens die bij de merrie mochten lopen en zichzelf speenden, net als in het wild. Deze groep werd inderdaad, net als bij wilde paarden, rond 9-10 maand vanzelf gespeend (2) met geen stress voor merrie of veulen. Het uit de groep halen van de veulens of de merries is wel iets wat dan geleidelijk aangepakt moet worden, omdat moeder en kind dit moeten leren. Maar met meerdere bekende dieren in een groep(je) is dit met redelijk weinig stress te doen.  

Een studie die abrupt en geleidelijk spenen vergeleek op een leeftijd van ca. 7 maand gaf als conclusie dat de veulens die geleidelijk gespeend werden, minder tekens van stress vertoonden (3). 

Conclusie
Alles bij elkaar is de wetenschap behoorlijk unaniem: voor de geestelijke en lichamelijke gezondheid van je merrie en vooral je veulen is het heel belangrijk dat ze op late leeftijd (zeker niet voor 6 maand, het liefst op de natuurlijke leeftijd van 9-10 maand!) gespeend worden en dan ook nog altijd geleidelijk. Ik heb een enorm coole vierjarige, die ook geleidelijk en rond 10 maand gespeend is, en ik heb nog nooit een zelfverzekerder paard gehad. Hij kleeft absoluut niet, dat deed hij als jaarling al niet, en die gemoedsrust zal zeker voor een groot deel komen door de goede manier van spenen die hij heeft mogen meemaken. Veulens die wel jong gespeend worden (minder dan 6 maand) en ook nog eens plotseling, blijven vaker ook later onzekerder en willen moeilijk weg uit de kudde (persoonlijke ervaringen en verhalen van klanten).  Er zijn dus zóveel redenen om een veulen ‘laat’ te spenen!  

Idhuna Barelds
Biologe/ethologe
november 2023 

1. https://thehorse.com/136731/science-based-foal-weaning-strategies/ 
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7070483/ 
3. https://researchoutput.csu.edu.au/en/publications/a-study-of-behavioural-responses-of-abruptly-and-gradually-weaned 

 

Het Belang van Geleidelijke en Latere Afspening van Veulens  – een nawoord

Het afspenen van veulens is een cruciale fase in hun fysieke en emotionele ontwikkeling. Traditioneel gebeurt dit uit praktische overwegingen meestal tussen de 4 en 6 maanden, maar wetenschappelijk onderzoek wijst uit dat dit vaak te vroeg is. In het wild blijven veulens vaak bij hun moeders tot 8 à 10 maanden, soms zelfs langer. Later afspenen sluit beter aan bij de natuurlijke ontwikkeling en heeft aanzienlijke voordelen. 

Nadelen van Vroeg Afspenen:
✅Gedragsproblemen: Vroeg afspenen kan leiden tot verhoogde stress, angst en gedragsproblemen zoals overmatig hinniken en agressie.
✅ Verzwakt immuunsysteem: Veulens die langer bij hun moeder blijven, ontvangen meer antistoffen via de melk, wat hun immuunsysteem versterkt.
✅ Spijsverteringsproblemen: Het spijsverteringssysteem is op 4 à 6 maanden nog niet volledig ontwikkeld voor vast voedsel, wat kan leiden tot spijsverteringsproblemen. 

Geleidelijke en Groepsafspening:
✅ Minder Stress: Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat een geleidelijk proces en groepsafspenen (waarbij veulens in een groep worden afgespeend) zorgen voor minder stress en betere sociale ontwikkeling.
✅ Beter Welzijn: Veulens die op een zachtere manier worden afgespeend, passen zich beter aan en vertonen minder stressgerelateerd gedrag. 

Conclusie:
Voor het welzijn van het veulen wordt afspenen rond 8 à 9 maanden, met geleidelijke of groepsmethoden, sterk aanbevolen. Dit vermindert stress, verbetert hun gezondheid en ondersteunt een natuurlijkere groei. Uit onderzoek blijkt dat geleidelijk of groepsafspenen, ook voor de merrie de meest voordelige en minst stressvolle methode is. Abrupt afspenen kan leiden tot verhoogde stress, fysiek ongemak (zoals mastitis), en zelfs negatieve effecten hebben op de vruchtbaarheid van de merrie. 

De Rol van de Koper bij Afspenen: je hebt meer Invloed dan je denkt!
Ik begrijp dat de beslissing over wanneer en hoe een veulen wordt afgespeend vaak door de fokker wordt genomen. Toch wil ik graag de rol van kopers belichten in het belang van het welzijn van jonge paarden. Het kiezen voor een veulen dat op een latere, meer natuurlijke leeftijd is afgespeend, kan de gezondheid en het gedrag van het dier op de lange termijn positief beïnvloeden. Als kopers meer vragen om later gespeende veulens, kunnen we samen invloed uitoefenen op de manier waarop fokkers hun aanpak vormgeven. Dit is niet alleen goed voor het welzijn van de veulens, maar helpt ook om de praktijken in de paardenwereld te verbeteren. 

Laten we samen werken aan een betere toekomst voor paarden, waarbij hun natuurlijke ontwikkeling centraal staat. 

Ben je op zoek naar meer wetenschappelijke informatie over het thema van afspenen en daaraan verbonden gezondheids- en stressfactoren voor merrie en veulen? Lees dan de bronnen die vermeld staan bij de blog hierboven van Idhuna Barelds, biologe en ethologe over afspenen. 

Liefs, Astrid