Insulineproblemen en overgewicht bij paarden, een overzicht

In Nederland heeft een groot aantal paarden te kampen met overgewicht. Overgewicht dat we in deze tijd van het jaar  met de weidegang alleen maar zien toenemen.
Overgewicht leidt bij paarden net als bij mensen tot gezondheidsproblemen. Bij paarden zien we als gevolg van (langdurig) overgewicht de ontwikkeling van bijvoorbeeld de stofwisselingsstoornis EMS (equine metabolic syndrome) (0).
EMS is een verzamelbegrip voor stofwisselingsstoornissen die samenhangen met het ontwikkelen van hoefbevangenheid (1). Hieronder vallen insulineresistentie (IR) met de daarbij typerende vetophopingen en verhoogd bloedvetgehalte.

Hyperinsulinisme?

Een bijzonder zorgwekkend mogelijk gevolg van overgewicht is het zogenaamde hyperinsulinisme wat bij ontregeling van de insulinehuishouding optreedt bij paarden. Hierbij is er in verhouding tot het glucosegehalte teveel insuline in het bloed, wat als één van de directe oorzaken voor hoefbevangenheid wordt gezien. Het exacte mechanisme is nog niet geheel bekend, maar wetenschappers gaan er vanuit dat een verhoogd insulinegehalte ongecontroleerde groei van de cellen van de hoeflamellen veroorzaakt. Dit zorgt voor verzwakking van de hoefstructuur en uiteindelijk voor hoefbevangenheid (1, 3).

De rol van DNA

Een verhoogde productie van insuline kan erfelijk zijn, met name bij veel ponyrassen, Arabieren, Volbloed en sommige warmbloedrassen. Daarnaast kan de productie van insuline steeds hoger worden door overgewicht. Insulineresistentie ontstaat dan doordat het lichaam in reactie op glucose in het bloed steeds meer insuline gaat produceren, terwijl de insulinereceptoren van de cellen, die normaal glucose met hulp van insuline de cel in loodsen, steeds minder gevoelig voor insuline worden. Hierdoor vraagt het lichaam nog meer insuline en wordt de productie nog hoger (2,3).  Deze vicieuze cirkel is heel moeilijk te doorbreken.

De invloed van overgewicht

Paarden die al te dik zijn kunnen insulineresistent worden, doordat afbraakproducten van de vetstofwisseling insulinegevoeligheid doen afnemen. Afname van gevoeligheid voor insuline zorgt ervoor dat vetzuren niet meer goed door het lichaam getransporteerd worden maar op bepaalde plaatsen worden opgehoopt (1), zoals de nek, boven de ogen, rond koker en uier, boven de staartwortel en achter de schouder. Vooral een harde, verdikte nek, een zogenaamde „cresty neck“ wordt met IR in verband gebracht en als duidelijk risico voor IR en hoefbevangenheid gezien (4).

Hoewel de studie die dit verband naar buiten bracht met pony’s is gedaan, is meer dan aannemelijk dat dit ook voor paarden en ezels geldt. Bij Iberische paarden is „cresty neck“ ook zeker niet „mooi barok“, zoals veel eigenaars van een barok paard zichzelf graag willen laten geloven, maar een ongewenste ontwikkeling, zoals een studie aan PRE’s in Spanje liet zien (5). Gezien de genetische component die hierbij vermoed wordt worden paarden met een te dikke nek uitgesloten van fokkerij in Spanje (5).

Tijd voor actie?

Nu we weten hoe gevaarlijk overgewicht en insulineproblemen zijn, is de hoofdvraag natuurlijk: wat kunnen we doen?

Zoals veel eigenaars van paarden met overgewicht weten, is het niet makkelijk een paard met overgewicht te laten afvallen. Zeker niet als je je paard niet aan huis hebt, maar in pension, waar je maar beperkt invloed hebt op het management.

Twee dingen zijn hoofdzakelijk van belang: veel beweging zolang je paard niet hoefbevangen is en op dieet! (3). Veel beweging moet wel opgebouwd worden natuurlijk, maar lange stukken galopperen en draven en veel conditiewerk is zeker aan te bevelen voor paarden met overgewicht (3).

Wel of geen weidegang?

Qua voeding is een rijke wei natuurlijk taboe. Weidegang met een graasmasker is aan te bevelen, al grazend lopen paarden behoorlijke stukken en alle beweging is meegenomen. Wel is het aan te bevelen te wachten tot het gras minder energie en suiker bevat (zie ook blog weidegang), dus een te dik paard zou het liefst pas vanaf eind mei / begin juni met graasmasker op in de wei mogen.

Laat je ruwvoer analyseren

Verder is het noodzakelijk het ruwvoer ten minste op energiewaarde en zetmeel / suikers te laten testen en alleen te voeren als dit gezamelijk minder dan 10% is. Alle extra’s zijn taboe, geen handje muesli of lekkers tussendoor.

Caloriëen beperken

De totale hoeveelheid te voeren ruwvoer is het beste af te stemmen met je dierenarts, in principe geldt als vuistregel ongeveer 1,5 kg ruwvoer per 100 kg lichaamsgewicht. Dit is dan het lichaamsgewicht wat je paard zou moeten hebben als hij slank is, niet inclusief overgewicht! Extra ruwvoer met weinig caloriëen in de vorm van voerstro (bijvoorbeeld gerstestro) of graszaadhooi (let op, moet GMP-gecertificeerd zijn vanwege endotoxinen bij een aantal grassen) is aan te bevelen om verveling tegen te gaan. Ook ideaal is het voeren uit slow feeders op meerdere plekken zodat je paard niet de hele dag op één plek blijft staan.

Hoe zit het met eiwitten en andere voedingsstoffen?

Als het ruwvoer erg laag in eiwit is, is het zinvol juist ook bij een te dik paard dit aan te vullen met een supplement dat tenminste een aantal essentiële aminozuren (lysine, methionine bijvoorbeeld) bevat. Natuurlijk hoort ook een goed mineralensupplement erbij, aangezien bijna al het ruwvoer (te) lage waardes van o.a. selenium, koper en vaak ook zink bevat. Deze sporenelementen zijn essentieel voor een gezonde stofwisseling en kunnen vaak al voor een duidelijke verbetering zorgen.

Chroom?

Interessant is ook het supplementeren van chroom, wat bij paarden voor gemengde resultaten heeft gezorgd. Een actuele studie uit 2020 vond een positief effect, maar het blijft een vrij kleine studie met 48 paarden (6). Het probleem is dat chroom bij paarden als supplement niet toegestaan is. Het kan online via verschillende leveranciers bijvoorbeeld in de vorm van chroomgist wel besteld worden, maar dit is dan uitdrukkelijk niet voor gebruik in paardenvoeding bestemd. Wel kennen ook wij meerdere anecdotes van paarden die door supplementeren met chroom duidelijke verbetering van IR-symptomen toonden.

Conclusie:

Alles bij elkaar blijft overgewicht en zeker in combinatie met IR een erg lastige zaak voor paardeneigenaars. De genoemde maatregelen zijn zeker een weg naar langdurig succes, maar vergen veel tijd en energie en zulke paarden moeten hun hele leven nauwkeurig gevolgd worden in hun ontwikkeling.

Idhuna Barelds
mei 2020

• https://en.wikipedia.org/wiki/Equine_metabolic_syndrome
• https://beva.onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1111/evj.12169
• https://en.wikipedia.org/wiki/Hyperinsulinemia
• https://thehorse.com/136746/grasping-insulin-resistance-in-horses/
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6655749/
• https://beva.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/evj.12569
• https://academic.oup.com/jas/article-abstract/98/4/skaa095/5811456?redirectedFrom=fulltext