Maagzweren bij paarden – deel 1: oorzaken en algemene informatie – met nieuwe informatie!

Maagzweren worden bij paarden onder het begrip Equine Gastric Ulcer Syndrome samengevat, oftewel EGUS: Dit begrip wordt gebruikt omdat het een complexe aandoening betreft, met vele oorzaken en erg verschillende symptomen (1). Er wordt geschat dat 20-50% van de veulens en 60-90% van de volwassen paarden aan maagzweren lijden (1).

De paardenmaag: anatomie en functie
De paardenmaag is naar verhouding tot het hele lichaam bij paarden behoorlijk klein, bij een 500 kilo wegend paard maar zo’n 8-15 liter (2). Hij is anders dan bij veel andere dieren geëvolueerd om een constante stroom van goed gekauwd ruwvoer redelijk snel door te geven aan de darm (1,2,3). Er vindt wel voorvertering door enzymen en maagzuur plaats in de maag, en het maagzuur zorgt ervoor dat schadelijke bacteriën en andere organismen gedood worden voor ze in de darm schade kunnen aanrichten (1,3).

De maagwand wordt door het maagslijmvlies tegen het zeer zure maagzuur beschermd. Het maagzuur zelf heeft gemiddeld een pH van 2-3 (2). Het maagslijmvlies bestaat uit twee delen: het bovenste deel, ongeveer een derde van de maag, waar het voedsel vanuit de slokdarm binnenkomt wordt het squameuze deel genoemd en bevat weinig klieren die maagzuur afscheiden. Het onderste deel wordt het glandulaire deel genoemd en bevat veel klieren, hier is altijd maagzuur aanwezig. Omdat het squameuze deel maar een dunne laag slijmvliescellen bevat, is dit deel het gevoeligst voor de ontwikkeling van maagzweren, die ontstaan als de maag te zuur wordt (1,3).

Verschillende soorten maagzweren?
Sinds ruim 10 jaar is bekend dat oorzaak en behandeling van maagzweren verschillen afhankelijk van de locatie van de zweren, en daarom worden maagzweren ook steeds vaker afhankelijk van waar ze voorkomen ESGD of EGGD genoemd; equine squamous gastric disease of equine glandular gastric disease. Vroeger ging men vooral uit van zweren in het squameuze deel van de maag en was EGUS synoniem voor ESGD (6).

Sinds bekend is dat maagzweren ook in het glandulaire deel van de maag voorkomen en hiernaar meer onderzoek is gedaan, werd duidelijk dat zweren zelfs net zo vaak in dit deel van de maag kunnen voorkomen. Warmbloeden bleken een hogere kans op EGGD te hebben ten opzichte van andere rassen, maar zelfs bij wilde paarden werd in 30% van de gevallen EGGD gevonden (6).

De paardenmaag produceert ook zonder voedselopname gemiddeld 1,5 liter maagsap per uur met een wisselend gehalte aan zoutzuur. Dit is een heel agressief zuur, zodat het makkelijk voor te stellen is dat een maag met te weinig voedsel als buffer gemakkelijk beschadigd kan worden door dit zuur (1,2). Een maagzweer is dus simpel gezegd een wond die ontstaat door teveel maagzuur en die door de constante aanwezigheid van maagzuur in de maag lastig geneest (2,3).
Bij EGGD ontstaan zweren niet door teveel maagzuur, omdat in dit deel van de maag altijd maagzuur aanwezig is; hier wordt het meestal veroorzaakt door slechtere afweer in de slijmvliescellen en zijn vooral ontstekingsreacties de hoofdoorzak, naast eventueel chronische darmproblemen zoals IBD (6).

Welke factoren dragen bij aan het ontstaan van maagzweren?
De oorzaken van maagzweren bij paarden zijn veelvuldig. Een paar hoofdoorzaken zijn voeding (verkeerd en/of te weinig), training, medicijnen en stress. Meestal komen meerdere oorzaken tegelijk voor, zoals stress tijdens training of wedstrijd en tegelijk meerdere uren te weinig voedsel.

1. Medicatie – NSAID’s
   Het is aan te bevelen met de dierenarts te overleggen zo min mogelijk ontstekingsremmers / pijnstillers te geven, zogenaamde NSAID’s als Metacam, Novacam en BUTE. Als het niet anders mogelijk is, overweeg dan om er een maagzuurremmer (omeprazole, succralfaat) of buffersupplement zoals Equine 74 Gastric bij te voeren. Maagzweren die door medicatie ontstaan, bevinden zich meestal in het glandulaire deel van de maag en zijn lastiger te behandelen, omdat hier altijd maagzuur aanwezig is.
2. Stress
   Stress vermijden is niet altijd eenvoudig, omdat dit vele oorzaken kan hebben. Een paard kan stress hebben, omdat hij in de kudde niet geaccepteerd wordt, of er te weing ruimte is bij de voerplekken en daardoor veel stress ontstaat. Ook is vaak te weinig contact met soortgenoten reden voor stress of een stalgenoot of weidemaatje wat gewoon geen goede match is. Helaas komt dit allemaal nog vaak voor, en als eigenaar die zijn paard opsluit in een wei of stal hebben we de plicht ervoor te zorgen dat dit zo aangenaam mogelijk is voor het paard, in ieder geval stressvrij. Dat kan ook betekenen dat we een nieuwe stal moeten zoeken, of in het uiterste geval een nieuw tehuis voor een paard of pony moeten vinden als er geen match is met de andere paarden. Het is niet eerlijk als eigenaar te zeggen dat je je paard nooit zult willen verkopen als hij doodongelukkig is in de huidige situatie. En helaas herkennen veel eigenaars een stressvolle situatie niet altijd.
3. Afspenen veulens
   Het spenen van veulens kan zoveel stress veroorzaken dat veel dieren daardoor al maagzweren oplopen. Daarom is het aan te bevelen om veulens geleidelijk te spenen, en vooral niet te vroeg, zeker niet jonger dan 6 maanden! Oefen al voorzichtig opbouwend af en toe even weggaan bij de moeder, maar doe dit zeker niet op een heel jonge leeftijd. Speelkameraadjes, die sowieso onontbeerlijk zijn voor veulens, kunnen het beste geleidelijk samen gespeend worden om stress te minimaliseren.
4. Trainingsmethoden
   De manier waarop gereden wordt kan daarnaast voor flink stress zorgen en daarmee ook voor maagzweren. De zogenaamde rollkur of hyperflexie / low, deep, round (LDR), waarbij het paard ver achter de loodlijn gereden wordt, zorgt wetenschappelijk bewezen voor stress (4). Ook het veelvuldig op pad gaan met de trailer, of het nu voor een buitenrit, een wedstrijd of training is, geeft voor veel paarden stress, ook als ze wel makkelijk op de trailer lopen. Als daarnaast zo’n rit of training ook nog eens flink lang duurt en het paard daardoor ook te weinig voedsel in de maag heeft, is de kans op maagzweren nog eens flink verhoogd (2,3).
5. Pijn als gevolg van ziekte of blessure
   Ook onderliggende ziektes zoals PSSM 1 of 2 – PolySaccharide Storage Myopathy – kunnen door chronische pijnklachten maagzweren veroorzaken. Andere pijnklachten zoals van artrose kunnen ook maagklachten veroorzaken, dus het is belangrijk om alle mogelijke stressfactoren uit te sluiten om behandeling succesvol te laten verlopen.
6. Voeding
   Voeding, zowel de hoeveelheid als de samenstelling, is één van de belangrijkste factoren bij het ontstaan van maagzweren. (Bijna) onbeperkt ruwvoer en altijd schoon water ter beschikking is van groot belang, maar er zijn veel verschillende factoren van invloed. Hierop gaan we in deel twee van de blogs over maagzweren in. Op dit moment is deel twee van deze serie nog in de maak!
7. Training op zich
   Training kan ook een oorzaak zijn voor maagzweren, met name voor ESGD. In draf en galop wordt de maag samengedrukt, waardoor maagzuur in het squameuze deel van de maag wordt gedrukt (6). Renpaarden in training hadden dan ook vaker ESGD, maar dit kwam ook voor bij paarden op rust, dus training is niet de enige factor (6).

Het klinisch beeld bij maagzweren: welke symptomen kan je paard je laten zien?
De symptomen van maagzweren zijn heel verschillend per paard. De meest voorkomende symptomen zijn gapen, verminderde eetlust met name bij krachtvoer (bijvoorbeeld halverwege ophouden met eten), singelnijd, gevoeligheid bij aanraking, tandenknarsen, voorbenen naar voren plaatsen (zoals bij hoefbevangenheid), lichte tot middelzware kolieksymptomen, diarree, soms vermageren, rugklachten (vaste rug, niet na willen geven etc.), minder glans in de vacht of zelfs huid- en hoefproblemen door verminderde opnamen van voedingsstoffen, slecht voorwaarts willen (kunnen, handrem erop), slecht gehumeurd zijn tot aan agressie toe (bijten bij aanraken van buik, bijvoorbeeld).

Deze symptomen zijn niet compleet en er zijn paarden met vastgestelde maagzweren die geen van deze symptomen lieten zien. Maar de meeste paarden tonen één of meerdere van de genoemde symptomen (1,2,3).

Passende diagnostiek en gebruikte middelen
Maagzweren kunnen alleen met zekerheid door een gastroscopie vastgesteld worden. Hierbij wordt een kleine camera aan een slang in de maag gebracht nadat het paard gevast heeft zodat de maag leeg is. Zo kan de dierenarts zien of er maagzweren aanwezig zijn (1,2,3). Aangezien vasten ook maagzweren kan veroorzaken kiezen sommige dierenartsen ervoor om bij duidelijke symptomen het paard met medicijnen zoals omeprazol en/of sucralfaat te behandelen en te kijken of er verbetering optreedt. Aangezien met name omeprazol ook flinke bijwerkingen kan hebben moet dit goed overwogen worden. Omeprazol zorgt ervoor dat er minder maagzuur geproduceerd wordt, maar daardoor kunnen dan dus ook eerder schadelijke microorganismen in de darm belanden die normaal gesproken door het maagzuur geneutraliseerd worden. Ook wordt voedsel minder goed voorverteerd als er minder maagzuur aanwezig is, waardoor er eerder darmklachten kunnen ontstaan. Sucralfaat is een aluminiumzout van saccharosesulfaat en vormt in de maag een beschermlaag over de zweren. Het kan als bijwerking verstopping hebben, dus is het belangrijk om je paard goed in de gaten te houden en voldoende ruwvoer en water ter beschikking te stellen. Soms worden beide middelen ook gecombineerd.
Met name bij EGGD wordt ook wel misoprostol gebruikt, wat in studies betere resultaten gaf dan de combinatie van omeprazol en sucralfaat. Dit middel mag echter niet bij drachtige of zogende merries gebruikt worden, omdat het contracties van de baarmoeder kan versterken (6).
NIEUW toegevoegd d.d. 02 april 2024:
En hoe stop je met de medicatie? Niet door omeprazol langzaam af te bouwen, zoals lange tijd gedacht werd. Een nieuwe studie laat zien dat stoppen zonder afbouwen, dus van de ene dag op de andere, de beste methode lijkt te zijn (7). Wel moeten paarden dan minimaal de eerste 48 uur stressvrij en met onbeperkt ruwvoer, liefst met lucerne, gehouden worden (7). Om terugval te voorkomen zijn de maatregelen die we in deel 2 van deze blog beschrijven dringend aan te bevelen.

Nieuwe ontwikkelingen binnen de diagnostiek
Onlangs is er een nieuwe studie gepubliceerd waarin biomarkers (bepaalde eiwitten) in het speeksel zijn gevonden die aantonen of een paard maagzweren heeft of niet. Hierbij kon zelfs onderscheid gemaakt worden tussen maagzweren in het squameuze deel of in het glandulaire deel van de maag (5). Dit is natuurlijk een heel mooie ontwikkeling, omdat het een niet-invasieve diagnose mogelijk maakt zonder kliniekbezoek of vasten. Het zal echter waarschijnlijk nog een paar jaar duren voor deze methode algemeen toegepast kan worden.

Er zijn ook veel supplementen en voermogelijkheden die de maag kunnen ondersteunen, zodat zweren ook zonder medicatie kunnen genezen. Hierover volgt meer in deel twee van deze blogs over maagzweren.

Idhuna Barelds
februari 2022
Laatst bijgewerkt 2 april 2024

1) https://aaep.org/horsehealth/equine-gastric-ulcer-syndrome

2) Equine Applied and Clinical Nutrition, Geor, Coenen & Harris

3) https://www.paardenarts.nl/kennisbank/maagzweren-bij-paarden/

4) https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24518858/

5) http://ker.com/equinews/drooling-to-find-biomarkers-of-egus-in-horse-saliva

6) https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1090023322000454

7) https://thehorse.com/1123766/rebound-gastric-hyperacidity-in-horses-after-discontinuing-omeprazole/